Onze samenleving is zichzelf opnieuw aan het uitvinden. Het is duidelijk dat de oude structuren niet meer functioneren en dat de overheid niet de belangen van burgers voorop heeft staan. We zullen zelf de verantwoordelijkheid voor ons leven moeten terugpakken en samen met elkaar op zoek gaan naar andere samenleef-modellen. In ons vorige bericht beschreven we de visie van Society 4.0, dat uitgaat van autonome regio’s. Maar er zijn uiteraard ook allerlei andere vormen denkbaar.
Aangezien voedsel een eerste levensbehoefte is, starten veel groepen met het samen lokaal verbouwen van voedsel. Boeren en burgers zoeken elkaar steeds meer op en er verschijnen allerlei soorten lokale voedselcoöperaties en herenboerderijen. Dit is ook gelijk een mooie manier om buurtgenoten te leren kennen en om lokale verbindingen te versterken. Gezien de stagnerende toevoerlijnen voelen ook steeds meer mensen de behoefte (noodzaak) tot zelfvoorzienend zijn.
En daar zijn ook prima mogelijkheden voor. Een lokale voedselcoöoperatie of boerderij kan bijvoorbeeld ook gelijk een mooie plek van samenkomst zijn, waar ook andere vernieuwende initiatieven kunnen ontstaan rondom onderwijs, gezondheid, energievoorziening, etc. Het fenomeen ‘levensboerderij’ met een boerderij als ‘hoofdkwartier’ voor het nieuwe samenleef-model doet ook in Nederland zijn intrede. In dit bericht vind je een vrije samenvatting van wat een levensboerderij is en hoe je daarmee kunt starten.
Wat is een levensboerderij?
Een levensboerderij is een concept dat uit Frankrijk afkomstig is (les fermes de la vie). De oorspronkelijke visie gaat vooral uit van de vraag hoe men een systeemcrash kan overleven, maar het is tegelijkertijd ook een mooi concept om een nieuw lokaal zelfvoorzienend samenleef-model te creëren. In Frankrijk bestaan al een aantal van deze levensboerderijen. Het is dus niet alleen een concept, maar ook een geleefde praktijk. En ook in Nederland zijn er al diverse groepen mensen aan het starten met dit model.
Een levensboerderij is een coöperatie van ongeveer 500 leden die een boerderij als hoofdkwartier heeft. Deze boerderij is niet bedoeld om te wonen, maar om in allerlei basisbehoeften van de leden van de coöperatie te voorzien, waaronder voornamelijk voedsel. Om 500 mensen te kunnen voeden is volgens het Franse model 1 hectare grond nodig.
De boerderij is tevens een trefpunt voor samenkomsten van de leden, waarin o.a. gewerkt kan worden aan het vormgeven van de (lokale) nieuwe samenleving.
Starten met een levensboerderij
Een praktisch startpunt voor de levensboerderij is om lokaal gezamenlijk voedsel te gaan produceren. Fred Teunissen beschrijft in een blog op TransitieWeb dat je hiervoor slechts 5 dingen nodig hebt:
1. Een krachtige intentie
Lokale, creatieve ‘werkplaatsen’ zijn de kiemen van een nieuwe samenleving. Levensboerderijen zijn dus een soort nieuwe samenlevingen in het klein. Ze zijn in hoge mate zelfvoorzienend. Zeg (op den duur) voor 70 procent. Voor de overige 30 procent kan een afdeling inkoop worden ingericht. In het Franse model is sprake van 1 hectare die 500 mensen van gezond voedsel kan voorzien. Levensboerderijen die dicht bij een stad liggen, kunnen dit verdelen, bijvoorbeeld 300 mensen in de buurt van de boerderij die aansluiten en 200 mensen uit de stad.
2. Geschikte grond om te bewerken
Ook met minder dan 1 hectare grond kun je een levensboerderij starten. En niet alle grond hoeft zich op het terrein van de basisboerderij te bevinden. Het is denkbaar dat je ook een paar kleinere stukken in de buurt van de boerderij bebouwt, die samen om en nabij een hectare zijn. Je kunt klein beginnen en later stukken grond toevoegen. De samenstelling van de grond is van groot belang. Het is goed om daar een deskundige naar te laten kijken. Evenals naar drainage, ligging ten opzichte van de zon, etc.
3. Zaai-, plant- en pootgoed
Ga er niet van uit dat je zaai-, plant- en pootgoed altijd wel kunt inkopen. Zorg voor een eigen aanmaak daarvan door van krachtige planten het zaad te oogsten en goed te bewaren. Ook kun je van sommige gewassen (zoals aardappels) ongeveer een tiende van de oogst bewaren als pootgoed voor het volgende jaar. Dat is een oeroude goede gewoonte. Dit kan ook met knoflook en andere groenten. Je kunt ook je eigen poot-uien kweken en die bewaren voor het volgende jaar.
4. Gebouw voor de activiteiten van de coöperatie
Het gebouw is het zenuwcentrum van de coöperatie. Hier vergaderen de leden en vinden allerhande werkzaamheden plaats. In de opbouwfase kun je klein beginnen. Een ruimte binnen een gebouw is dan voldoende. Later is meer ruimte nodig. Zoek dus locaties waar die groei mogelijk is.
5. Kernteam dat alles in gang zet
Het mooiste is een klein kernteam, zeg van drie mensen. Maar wacht daar niet op. Begin desnoods alleen. De steun komt er later toch wel. Richt je gedurende de winter en het voorjaar vooral op het opstarten van de voedselproductie. Later in de zomer kunnen er andere activiteiten van de coöperatie aan worden toegevoegd.
Verder geeft hij o.a. de volgende tips:
- Begin gewoon. Je hoeft niet eerst de juridische vorm van de coöperatie helemaal helder te hebben, dit kun je gaandeweg verder uitzoeken. Misschien kan het allemaal wel zonder ‘juridische vorm’.
- Het is niet nodig om te gaan zoeken naar een terrein (plus boerderij) om te kopen. Zulke trajecten zijn tijdrovend. Kijk of je eigenaren kunt vinden die het idee van een levensboerderij ondersteunen en van wie je een stuk grond mag huren. Doe dat dan voor minimaal twee jaar. De ervaring in Frankrijk leert dat het vier jaar duurt voordat alle aspecten van ‘zelfvoorziening’ zijn gerealiseerd.
- Je leert elkaar het beste kennen in het werk zelf. Handen uit de mouwen, dat verbroedert en geeft vertrouwen. Je hoeft niet eerst aan het ‘groepsproces’ te gaan werken als voorwaarde voor een stabiel project.
- De coöperatie werkt voor het geheel; voor iedereen door iedereen. Het is dus niet de bedoeling dat je eigen tuintjes gaat vormen binnen het project. Wie een eigen moestuintje wil (volkstuin of tuin bij het huis) moet dat vooral doen, daar is niks op tegen, integendeel, maar het uitgangspunt van een levensboerderij is anders. Dit is een collectieve inspanning.
Nieuwe samenleving vorm geven
Een levensboerderij gaat verder dan alleen voedselproductie. Het is tegelijkertijd ook een manier om de nieuwe samenleving vorm te geven. De basis van de nieuwe samenleving zijn de mensen zelf. Aangezien de levensboerderijen honderden mensen met elkaar verbinden voor een gezamenlijk doel, is het belangrijk dat er een sterke betrokkenheid is en dat mensen ook daadwerkelijk verantwoordelijkheid nemen. Er is tijd, energie en geld nodig om deze nieuwe wereld levensvatbaar te maken.
Een levensboerderij begint met één geïnspireerde en enthousiaste voortrekker die door zijn/haar beslissing en motivatie kan zorgen voor 500 mensen. Zelfs meer indien er rekening wordt gehouden met het domino-effect dat dit idee kan opleveren. Deze mens heeft, net als iedereen, tal van gebreken en kwaliteiten maar het enige wat van belang is om te starten is vriendelijkheid, openheid en motivatie. Deze persoon staat niet alleen, maar wordt gesteund door een veertigtal anderen die elk op een bepaald gebied hun expertise, tijd en energie inzetten om de gemeenschap vooruit te helpen.
Er zijn veel levensboerderijen nodig die elkaar steunen en helpen. Er zijn ook veel verschillende vaardigheden nodig om alles te produceren wat nodig is om autonoom (onafhankelijk) te worden. Dit kan gaan van kleding en schoenen tot brandstof voor auto’s, en grondstoffen zoals metaal. Tussen de boerderijen zullen veel dingen uitgewisseld worden, zoals apparaten, voorwerpen en producten, maar ook kennis en hulp.
De levensboerderij biedt uiteraard voedsel in de vorm van groenten, fruit, granen, noten, zuivel en dieren, maar ook drinkwater, brandstof en zaden om te ruilen. Daarnaast is het ook gelijk een plaats om samen te zijn, elkaar te helpen, het leven te vieren en in vrede en vriendschap te verbroederen.
Het verdere stappenplan
Het Franse model heeft in kaart gebracht wat een samenleving nodig heeft om voorspoedig te leven, wat er voor het land rondom de boerderij nodig is en welke concrete stappen er gezet kunnen worden om dit alles te realiseren. Deze opsommingen hebben we onderstaand overgenomen, zodat je een beeld krijgt van het realiseren van zo’n levensboerderij.
Om voorspoedig te leven heeft een samen-leving het volgende nodig:
° Comfortabel onderdak, hernieuwbare energie en verwarming
° Zuiver drinkwater om te koken, te wassen en te drinken
° Gezond (en goedkoop) voedsel in voldoende hoeveelheden
° Verzorging en ondersteuning bij ziekte en ongevallen
° Goede educatie voor de kinderen, jongeren en volwassenen
° Duurzame en ethische technologie die ten goede komt aan allen
° Morele wetenschap die oplossingen ontwikkelt in harmonie met de Aarde en de mens
° Een zinvolle activiteit zonder exploitatie en onderdrukking van anderen
° Een hoogstaande en levende cultuur zonder decadentie en corruptie
Het land rondom de boerderij omvat de volgende zaken:
° Terrein van 1 hectare (10.000 m2)
° Levende omheining rond het terrein gemaakt van eetbare struiken/bomen
° Afvalwaterzuiveringssysteem op basis van planten
° Wateropvang-systemen/waterputten met een minimale voorraad van 200m3
° Boerderij met pluimvee en andere dieren
° Teeltgebied met verhoogde permacultuur bedden
° Boomgaard met ongeveer 1000 fruitbomen en bessenstruiken
° Compostzone
° Minimaal 4 droogtoiletten
° Twee broodovens
° Keuken van 200 m2
° Grote vergaderzaal voor 500 mensen
° Geneeshuis met een dozijn bedden
° Atelier voor ambachten en workshops
° Bijenkorven
° IJskelders en andere technieken om voedsel te bewaren
° De woonhuizen liggen op wandel- of fietsafstand rond de boerderij
Het concrete stappenplan kan er als volgt uitzien:
° Zoeken naar en vinden van een geschikte boerderij of een hectare grond
° Mensen verzamelen rond het project, taken verdelen
° De infrastructuur bouwen of het bestaande gebouw renoveren/inrichten
° Een levende omheining aanleggen van eetbare struiken en bomen
° Verzamelen van non-gmo zaden en oude raszuivere zaden en planten
° Permacultuur voedseltuinen aanleggen
° Boomgaard aanleggen
° Medicinale plantentuin aanleggen
° Watervoorziening veilig stellen
° De verschillende faciliteiten organiseren (geneeshuis, atelier, workshops)
° Kennis verzamelen en bewaren, bibliotheek aanleggen
° Onderzoek naar alternatieven voor brandstof en energie
° Bestaande woonhuizen in de omgeving aanpassen zodat ze minder afhankelijk zijn van de nutsvoorzieningen
° Integratie van zorgbehoevende mensen (bejaarden, mindervaliden)
° Pluimvee, boerderijdieren en paarden fokken
° Beginnen met het verdelen van de specialisaties van de verschillende boerderijen
° Het voorbereiden van de oogst en het bewaren van voedsel
° Het regelen van communicatie en transport tussen de boerderijen
° Educatie van kinderen en volwassenen
° Preventieve en holistische geneestechnieken aanleren
° Ambachten aanleren zoals productie van kleding, verzorgingsproducten, schoenen, etc.
° De veiligheid garanderen van de gemeenschap
° Humor, vreugde en optimisme leren bewaren tijdens moeilijke perioden
° Kinderen opvoeden tot nieuwe leiders en pioniers vol empathie en respect (voor mens, natuur en planeet)
Nu starten
Kortom, het kan echt anders! Als mensen zich verbinden en samenwerken dan is er heel veel mogelijk. De lente is vandaag officieel begonnen, de tijd van groei & bloei. Dus laten we het nieuwe seizoen goed starten door elkaar op te zoeken en samen aan de slag te gaan met het daadwerkelijk vorm geven aan die nieuwe samenleving. Dat hoeft uiteraard niet gelijk zo grootschalig als hierboven beschreven, maar je kunt wel alvast de eerste stappen die kant op zetten.
Zelf ben ik lid geworden van een Herenboerderij bij mij in de buurt. Wij hadden het geluk dat de grond eerder al door een biologische boer was bewerkt. We zijn inmiddels gestart met het planten van fruitbomen en er zal nog heel wat werk verzet moeten worden om de 200 leden wekelijks van voedsel te voorzien. Maar ik heb er heel veel zin in! Er staat ook een grote stal op het terrein en er zijn al plannen voor workshops voor en door de leden. Ik zie daar ook gelijk een toekomstperspectief voor nog veel meer lokale en vernieuwende activiteiten. Mijn eerste stappen zijn gezet op weg naar zelfvoorzienend-zijn.
We willen je van harte uitnodigen om zelf ook in jouw eigen omgeving te gaan verkennen wat er al aan initiatieven is en hoe je met jouw buurtgenoten zelf iets kunt opstarten. Je kunt bijvoorbeeld via deze plattegrond geïnteresseerde mensen in jouw buurt vinden. Of bekijk dit overzicht van Society 4.0-groepen om gelijkgestemden te vinden, of stuur een mail naar dit adres, dan kunnen ze jou in contact brengen met een lokale groep in jouw omgeving.
De samenleving dat zijn wij. Doe je ook mee?
Meer informatie
- Blog van René van Riel: Lessen uit 13 jaar zelfvoorzienend leven in Frankrijk en dit vervolgbericht.
- Blog van Fred Teunissen: Update levensboerderij Wilp: een vliegende start dankzij hooibalen.
- Video van Ad Broere over de parallelle economie en het starten met voedselcoöperaties.
- Praktisch Handboek Voedselbossen van Martin Crawford
- Boek Zelfvoorzienend samenleven van Irene Verweij
- Onze blog over Society 4.0: Een samenleving waar de belangen van burgers centraal staan
- Onze informatiepagina over Voeding
- Boekenoverzicht Nieuwe Samenleving